Temporomandibular eklem (Çene Eklemi) alt çeneyi, kafa tasına bağlayan eklemdir. Çene eklemi hastalıkları eklemi oluşturan çene kemiklerini, eklemin kıkırdak yapıdaki diskini ve çiğneme kaslarını ilgilendirir. Toplumun çok büyük bir bölümünde görülmekle beraber, daha sıklıkla kadın hastaları etkilemektedir. Çene eklemi rahatsızlığı olan hastalar genellikle 20 yaş ile 40 yaş aralığındadır.
Çene eklemi ve çene kaslarına ilişkin hastalıkların tedavisi Ağız, Diş ve Çene Cerrahisinin uğraş alanlarından birisidir.
Tempromandibular eklem (TME), alt ve üst çenenin birleştiği dış kulak yolunun hemen önünde, şakak kemiğinin altında yer alan şakak çukuru (mandibular fossa) ile şakak kemiği yumrusu (mandibula kondili) arasında bulunan en oynak eklemlerden biridir.
Çene eklemi alt ve üst çenenin birleştiği bölgede hemen kulak önünde yer alır ve çene kemiği, kaslar, kıkırdak yapılar, ligamentlerden (çenenin fazla açılmasını kısıtlayan lastiksi bağ dokular) oluşan kompleks bir yapıdır. Çene kaslarının kasılıp gevşemesi ve eş zamanlı şekilde çene ekleminin hareketi sayesinde ağız açılıp kapanır, kişi konuşabilir, bir şeyler çiğneyebilir, esneyebilir.
Çene Eklemi Rahatsızlıklarının Nedenlerinden Bazıları
Diş sıkma, gıcırdatma, dudak ısırma, tırnak yeme, uzun süreli sakız çiğneme alışkanlıkları
Çene kaslarının aşırı yorgunluğu, aşırı güç kazanması (Bruksizm sonucu)
Uzun süre ağzın açık kalmasına sebep olan diş tedavileri
Genel anestezi verilirken çenenin aşırı derecede açılması ve zorlanması
Besinleri tek taraflı çiğneme alışkanlığı
Alt ve üst çene dişlerinin eksik olması sebebiyle yalnızca belirli bölgelerle çiğneme
Alt ve üst dişlerin birbirleriyle uyum içerisinde olmaması (Dişsel Çapraşıklıklar)
Alt ve üst çene ilişkilerinin yapısal olarak birbirine uyumlu olmaması (İskeletsel bozukluklar)
Yanlış uygulanmış, uyumsuzluk, yükseklik gibi sorunları bulunan diş dolguları ve porselen protezler
Eklem bölgesini etkileyen darbeler, yaralanma ve kazalar
Çene eklemine baskı yapar tarzda çeneye kol dayayarak oturma
Uyumsuz yüksek ya da alçak yastıkta yatma sonucu alt çene eklemine baskı
Bazı sistemik hastalıklar
Psikolojik rahatsızlıklar
Çene Eklemi Rahatsızlıklarının Belirtilerinden Bazıları
Diş sıkma ve diş gıcırdatma ve buna bağlı olarak çene bölgesinde veya yanaklarda özellikle sabah uyanıldığında hissedilen ağrılar
Çene ekleminden kulak, boyun, dişler, hatta burun ve göze doğru yayılan basınç ve ağrılar
Çene hareketlerinde yetersizlik (çeneyi tam olarak açamama, ağız açılırken çenede gıcırdama, takılma, klik sesi, tek tarafa doğru kayarak açılması olması)
Esneme ve/veya yemek yeme sırasında ağzın ağrılı ve güç açılması
Yemek yerken ısırmakta ve/veya ön dişlerle lokma koparmakta güçlük çekilmesi, ağrılar
Sürekli ya da zaman zaman dişlerin kapanmasında farklılıklar olması (Dişler kapatıldığında üst çene ile alt çene arasında mesafe kalması, alt ve üst dişlerin birbirine denk gelerek düzenli bir kapanış sağlanamaması),
Yüzde ağrı ve yorgunluk hissi, şişlik
Dişlerin hassas hale gelmesi, aşınması, kırılmalar ve/veya sallantılar oluşması.
Muayene Yöntemleri
Hastadan, eklem şikayetleri ile ilgili detaylı öykü alınması
Dişler ve kapanış sisteminin muayenesi
Çiğneme kaslarının muayenesi
Çene ekleminin muayenesi
Çene eklemi bozukluklarında teşhis için muayene ile birlikte bazı yardımcı testler de kullanılabilir. Ayrıca geleneksel veya bilgisayarlı tomografi ve manyetik rezonans görüntüleme de sıklıkla kullanılan görüntüleme yöntemleridir.
Muayene aşamsında başarılması gereken en önemli nokta, çene eklemi rahatsızlığının altında yatan faktörün yani etkenin belirlenmesidir.
Nitekim cerrahi girişimler dışında ekleme yapılan neredeyse tüm tedaviler semptomatik (belirtilere yönelik) tedavilerdir. Etken ortadan kaldırılmadan yapılan her tedavi en iyi ihtimalle kısa süreli iyileşme sağlayacak ve tedavinin kesilmesinin ardından hastalık tekrarlayacaktır.
TME Tedavisi
Semptomların (Belirtilerin) tedavisi
Altta yatan nedenin tedavisi
Hazırlayıcı faktörlerin ortadan kaldırılması
Patolojik etkilerin tedavisi
Tedavi Seçenekleri
Hasta eğitimi ve koruyucu tedavi
Splint tedavisi
İlaç tedavisi
Çiğneme kaslarına BOTOX uygulamaları
Egzersizler
Fizik tedavi
Manipülasyon
Psikiyatrik destek
Geç kalınmış vakalarda ileri tedaviler (Cerrahi vs.)
Tedavinin esas amacı, çene eklemi içindeki basıncın düzenlenmesi ve normal çene fonksiyonlarının sağlanmasıdır. Çene eklemi rahatsızlıklarında tedavi için rahatsızlığa neden olan bölgesel etkenlerin düzeltilmesi (gerekli diş tedavileri), çene eklemine gelen aşırı kuvvetlerin ortadan kaldırılması için dental plak uygulaması, diskle ilgili bozukluklarda artrosentez olarak adlandırılan eklem içi enjeksiyonlar uygulanır.
Ortopedik aparey (splint) kullanımı da mevcut tedavi yöntemleri arasındadır. Hasta eğitimiyle rahatsızlıkların kontrol altına alınabildiği de bilimsel araştırmalarla kanıtlanmıştır. Bu noktada hastanın belli önlemleri alması, önerilere uyması ve kendini koruması çok önemlidir.
Hastanın tedavi sırasında uyması gereken noktalar şöyle sıralanabilir;
Dişlerini iyi korumalı, ağız ve diş sağlığına özen göstermeli,
Çene pozisyonuna dikkat etmeli,
Yumuşak gıdalar tercih etmeli,
Sakız çiğnememeli,
Ön dişler ile sert gıdalar ısırmaktan kaçınmalı,
Ağız açıklığını belirli miktarın üzerinde açmamalı, çenesini desteklemeli (Örn. Esnerken)
Hekimin önerdiği çene egzersizlerini yapmalı,
Ağrı için tıbbi tedaviye uymalı,
İlaçlarını düzenli almalı,
Eğer uygulanmışsa splintini mutlak sadakat ile düzenli takmalı.